Sociale veiligheid
De school moet een plek zijn waar leerlingen en leraren zich veilig en goed voelen, waar er ruimte is voor diversiteit en ze zichzelf kunnen zijn. Dit is ook een belangrijke randvoorwaarde om goed te kunnen leren/werken en zich te kunnen ontwikkelen. Scholen werken continue aan het creëren en behouden van een dergelijke (sociaal) veilige omgeving, waarbij ze te maken krijgen met diverse maatschappelijke uitdagingen die ook de school binnenkomen. Het voorkomen en aanpakken van deze maatschappelijke problemen - zoals pesten en polarisatie - staat hierbij centraal.
(Sociaal) veiligheidsbeleid algemeen
Voor scholen is ondersteuning beschikbaar bij het voeren van (sociaal) veiligheidsbeleid. Ze kunnen hieruit putten om te komen tot een eigen, integrale aanpak, passend bij de visie en context van de school en in samenhang met de aanpak op andere thema’s, zoals burgerschap en welbevinden.
Belangrijk om hierbij in het achterhoofd te houden is dat niet alle incidenten te voorkomen zijn, en dat het in de aanpak en preventie om een gezamenlijke verantwoordelijkheid gaat van scholen, ouders, leerlingen, jeugdzorg, gemeenten en maatschappelijke organisaties. Samenwerking op dit vlak is essentieel.
In het voorjaar van 2023 heeft het ministerie van OCW de website jouwveiligeschool.nl gelanceerd met daarop een wegwijzer voor advies en informatie bij onveilige situaties op school. Stichting School & Veiligheid heeft daarnaast een Digitaal Veiligheidsplan (een digitale tool voor het schoolveiligheidsplan) ontwikkeld.
In de norm sociale veiligheid in de Arbocatalogus-VO vinden scholen wat zij minimaal moeten regelen voor de sociale veiligheid van werknemers.
website Jouw Veilige School
Digitaal Veiligheidsplan
Aangepaste norm sociale veiligheid gepubliceerd in Arbocatalogus-VO
De sociale partners hebben nieuwe afspraken gemaakt over wat scholen minimaal moeten regelen voor de sociale veiligheid van werknemers. Dit zijn minimumeisen om ongewenst gedrag richting werknemers te voorkomen en…
Bijeenkomst 'Sociale veiligheid op school - vul je gereedschapskist'
Stichting School & Veiligheid adviseert scholen al meer dan 10 jaar over sociale veiligheid. Inmiddels heeft de stichting heel wat informatie verzameld, handreikingen gemaakt, spellen ontworpen; allemaal tools om sociale…
Monitoren sociale veiligheid
Met de wet ‘Sociale veiligheid op scholen’ zijn schoolbesturen onder meer verplicht om de ervaren sociale veiligheid van leerlingen te monitoren, met een ‘gestandaardiseerd instrument’ dat voldoet aan de wettelijke eisen. Het monitoren kan onder meer via Vensters VO. Via Vensters kunnen scholen een leerlingtevredenheidsvragenlijst uitzetten en de resultaten ervan publiceren op Scholenopdekaart.nl. Door de vragenlijst jaarlijks onder ten minste een representatief deel van de leerlingen uit te zetten, wordt aan de monitoringsplicht voldaan. De vragenlijst kan ook via een andere aangesloten onderzoeksaanbieder worden afgenomen.
Scholen dienen er zorg voor te dragen dat de monitorgegevens toegankelijk zijn voor de Onderwijsinspectie en aan de inspectie beschikbaar worden gesteld (deadline jaarlijks 1 juli). In Vensters is een functionaliteit ingebouwd waarmee scholen direct hun gegevens kunnen delen met de inspectie. Zie hiervoor ook de handleiding 'Doorsturen monitoringsgegevens aan de inspectie' in het overzicht ondersteuningsdocumenten van Vensters.
De monitoringsresultaten bieden een waardevol inzicht in hoe het staat met de sociale veiligheid op school en kunnen gebruikt worden om hier binnen de school verder over in gesprek en mee aan de slag te gaan.
Website Vensters: tevredenheidsonderzoek vo
Data tevredenheidsonderzoeken 2024-2025 beschikbaar in Vensters
In Mijn Vensters zijn sinds deze week de data beschikbaar van de tevredenheidsonderzoeken 2024-2025. In de module Analyse vind je interactieve visualisaties en grafieken waarin onder meer te zien is:…
Pesten, discriminatie en (seksueel) grensoverschrijdend gedrag
Het pesten of discrimineren van leerlingen en leraren, alsook (seksueel) grensoverschrijdend gedrag, komt helaas op vrijwel alle scholen nog voor. Diverse organisaties en publicaties bieden tips, aanpakken, lesmateriaal, trainingen en/of voorbeelden die scholen kunnen helpen dit zoveel mogelijk te voorkomen en om tot een goede aanpak te komen als zich dit toch voordoet. Ook is hier informatie te vinden over de wettelijke verplichtingen van scholen op dit vlak.
Overzicht ondersteuningsaanbod
- Website Vertrouwensinspecteurs Onderwijsinspectie
- Website Voion: sociale veiligheid leraren
- Themapagina over pesten - Stichting School & Veiligheid
- Website Week tegen Pesten
- Themapagina over discriminatie - Stichting School & Veiligheid
- Website Nationale Coördinator Discriminatie en Racisme
- Themapagina over grensoverschrijdend (seksueel) gedrag - Stichting School & Veiligheid
- Leidraad 'Omgaan met grensoverschrijdend seksueel gedrag in het onderwijs'
- Wegwijzer 'Seksualiteit online'
- Website regeringscommissaris seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld
LHBTI+ leerlingen worden relatief gezien vaker gepest en gediscrimineerd op basis van hun geaardheid. Scholen die op een goede manier aandacht willen besteden aan het thema seksuele diversiteit, om zo een (sociaal) veilige omgeving te creëren voor deze leerlingen – kunnen voor ondersteuning terecht bij Stichting School & Veiligheid, Gezonde School en Gendi.nl. Zie daarnaast het bericht 'Lhbtiq+ jongeren delen ervaringen met pestgedrag en wensen voor aanpak'.
Uitgelichte actuele ondersteuning:
De anti-pestaanpak op OBC Bemmel: “Inzetten op verbinding belangrijker dan ooit”
Om pesten tussen leerlingen zoveel mogelijk tegen te gaan, werkt OBC Bemmel sinds ruim een jaar met de zogenaamde VIOS-aanpak (Veilig In en Om de School), waarbij ze samenwerken met…
Webinar 'Vijf stappen om in te grijpen bij pestsituaties'
Pesten is een hardnekkig probleem dat grote impact kan hebben op leerlingen en de schoolomgeving. Hoewel preventie belangrijk is, worstelen scholen vaak met de vraag: Wat doen we als er…
Nieuw trainingsaanbod: aanpak antisemitisme in samenhang met andere vormen van racisme en discriminatie
Vanaf maart 2025 start sociale onderneming Fawaka - in opdracht van het ministerie van OCW - door heel het land trainingen die leraren kennis en handvatten geven om antisemitisme en…
Digitale veiligheid en sexting
Scholen krijgen in toenemende mate ook te maken met ‘digitale incidenten’ waarbij leerlingen betrokken zijn, zoals online pesten en het ongewenst online verspreiden van compromitterende beelden van leerlingen of docenten. Ook op dit vlak is ondersteuning beschikbaar.
Overzicht ondersteuningsaanbod
- Themapagina over (misbruik) sociale media - Stichting School & Veiligheid
- Stappenplan: omgaan met online incidenten - Stichting School & Veiligheid
- Leidraad 'Wat doet u als school met de online verspreiding van ongewenste beelden?'
- Wegwijzer 'Seksualiteit online' - ministerie van OCW
- Website Sexy & Safe - met tools, tips en lesmateriaal te gebruiken voor voorlichting en bij incidenten
- Cyberpesten: wat is het en wat doe je eraan? (VPNgids.nl)
Leerlingen kunnen daarnaast terecht op de website pestweb.nl over digitaal pesten en de website meldknop.nl als zij online vervelende zaken ervaren, zoals pesten. Als ongewenst een foto of video van hen verspreid en/of misbruikt wordt op social media, kunnen ze hier melding van doen op helpwanted.nl. Helpwanted vraagt Facebook, Snapchat etc. de beelden snel te verwijderen.
Criminaliteit, geweld en ondermijning
Scholen kunnen te maken hebben met problematiek rondom criminaliteit, geweld en ondermijning, of incidenten zich nu binnen of buiten de school afspelen. Zo zagen we de afgelopen jaren een toename van wapengeweld en criminaliteit onder jongeren, alsook van criminele beïnvloeding van jongeren (ondermijning). Ook worden docenten steeds vaker agressief bejegend door leerlingen of hun ouders. Onderstaande organisaties en publicaties bieden kennis, tips & tools en praktijkvoorbeelden over hoe hier als school mee om te gaan en hoe je als school hier preventief beleid op kan voeren.
Overzicht ondersteuningsaanbod
- Themapagina over agressie en geweld - Stichting School & Veiligheid
- Website Voion: sociale veiligheid leraren
- Aanpak Agressievrij Onderwijs
- Werkwijzer 'Agressie en wapenbezit in de klas'
- Artikel 'Wapenbezit onder jongeren: wat kan de school doen?'
- Spreekuur Halt op school bij grensoverschrijdend gedrag
- Voorlichtingsaanbod Halt: wapens en geweld
- Themapagina over criminaliteit - Stichting School & Veiligheid
- Jeugdcriminaliteit - lessen uit de praktijk - NJi
- E-zine: wat als criminaliteit de school inkomt?
- E-publicatie 'Fuik' over jeugd en criminaliteit
- 'Wat scholen kunnen doen om ondermijning te voorkomen' - VO-magazine
- Voorlichtingsaanbod Halt: jongeren weerbaar maken tegen ondermijning
- Artikel 'Criminele ronselaars op het schoolplein: wat doe je als school?'
- Artikel 'Aangifte doen binnen het onderwijs'
- Gids voor onderwijs bij detentie van een ouder - Expertisecentrum KIND
Straatcultuur
Ook straatcultuur in de klas komt steeds vaker voor. Jongeren vinden elkaar op straat en nemen dit nieuwe gedrag mee naar het klaslokaal. Dit uit zich in brutaliteit en grof taalgebruik, machogedrag, geweld en/of een hoog demotivatie level. Als het gaat om de vraag hoe hier als school mee om te gaan, willen we verwijzen naar de volgende praktijkvoorbeelden:
Liefdevol begrenzen zorgt voor rust op OSG de Meergronden
OSG De Meergronden zocht én vond een antwoord op de straatcultuur die geleidelijk de school was binnengedrongen. ‘De rust is weergekeerd.’
Van straatcultuur naar schoolcultuur: hoe het Mundus College het tij wist te keren
In 2012 kwam de straatcultuur langzaam binnen op het Mundus College in Amsterdam Nieuw-West. Leraren verloren grip op hun leerlingen. Nu, elf jaar later, is het tij gekeerd. Iedereen is…
Polarisatie, radicalisering en extremisme
Al de hierboven genoemde problematiek komt ook mede voort uit de verharding van de maatschappij en het groeiende wij/zij denken. Deze polarisatie kan ook een trigger zijn voor radicalisering en extremisme. Scholen kunnen een belangrijke rol spelen om polarisatie, radicalisering en extremisme bij leerlingen te voorkomen en aan te pakken. Hierbij is ondersteuning beschikbaar:
Overzicht ondersteuningsaanbod
- Website Vertrouwensinspecteurs Onderwijsinspectie
- Praktijkvoorbeelden 'Omgaan met polarisatie' (themapagina Burgerschapsonderwijs)
- Website Expertise-unit Sociale Stabiliteit (ESS)
- Tool triggerfactoren radicalisering
- Themapagina over radicalisering - Stichting School & Veiligheid
Verschillende gemeenten bieden daarnaast ondersteuning rondom het voorkomen en aanpakken van radicalisering. Informeer bij uw eigen gemeente naar de mogelijkheden.
Huiselijk geweld en kindermishandeling
Op het vlak van kindermishandeling en huiselijk geweld kunnen onderwijsprofessionals vooral helpen om dit beter en eerder in beeld te krijgen. Zij hebben een belangrijke rol in de signalering. Als sprake is van vermoedens van kindermishandeling of huiselijk geweld, zijn onderwijsprofessionals vervolgens verplicht de stappen van de meldcode ‘Huiselijk geweld en kindermishandeling’ te doorlopen.
Werken met de meldcode: ondersteunende tools
Om scholen te ondersteunen bij de signalering en in het werken met de meldcode in de praktijk, zijn diverse tools beschikbaar:
- Handelingskader 'Huiselijk geweld en kindermishandeling' voor het onderwijs
- Toolkit 'Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling'
- App 'Meldcode kindermishandeling' voor het onderwijs
- Leaflet 'De handelingsverlegenheid voorbij - wat kan jij doen?' (Ingrado)
- Augeo Academy App
- Onderwijsspecial 'Kraak de meldcode' - tips en praktijkverhalen
- Gesprekshandreiking 'Wijzer met de meldcode' (Augeo)
Relevante websites
- Website Veilig Thuis
- Website Rijksoverheid: Huiselijk geweld
- Website Augeo Foundation
- Website Handle with Care: snelle steun op school na huiselijk geweld
- Website vereniging voor aandachtsfunctionarissen
Calamiteiten
Op de website van Stichting School & Veiligheid vinden scholen informatie over hoe te handelen als zich een (ernstig) incident voordoet waar leerlingen en/of leraren bij betrokken zijn. Ook is er informatie over hoe scholen zich hierop kunnen voorbereiden en dit soort incidenten zoveel mogelijk kunnen voorkomen.
In geval van een calamiteit kunt u ook voor advies direct contact opnemen met de helpdesk van Stichting School & Veiligheid. Afhankelijk van de ernst van de calamiteit kan de helpdesk in overleg met de school een adviseur van het calamiteitenteam – bestaande uit crisis- en onderwijsexperts – kosteloos (8 uur) op locatie inzetten.
Als zich een calamiteit voordoet kunt u ook een vertrouwensinspecteur van de Onderwijsinspectie raadplegen. Bij bedreigingen kunt u direct contact opnemen met het Nationaal Crisiscentrum van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV).
