Examinering en toetsing

In de loop der jaren is geleidelijk aan het examenstelsel uit balans geraakt. Het is daarmee minder doeltreffend dan mogelijk en heeft bijgedragen aan een verschraling van het gerealiseerde curriculum. Ook al bestaat het eindexamen voor de diplomering uit twee gelijkwaardige delen, maar al te vaak wordt het centraal examen daarin als leidend gezien. Dat vindt zijn oorzaak deels in wet- en regelgeving en inspectietoezicht, die cijfermatige resultaten van het centraal examen een rol laten spelen in de beoordeling van de kwaliteit van de school.

Door deze sturing op het centraal-examencijfer is in de huidige onderwijspraktijk op veel scholen het centraal examen leidend geworden voor de keuzes van vorm en inhoud van schoolexamens. De keuzes in het schoolexamen zijn vervolgens leidend geworden voor de overige toetsing op veel scholen. Deze keuzes in toetsing zijn bepalend voor het daadwerkelijke curriculum. Daarmee stuurt het centraal examen in sterke mate het uiteindelijk uitgevoerde curriculum.

Landelijke (gestandaardiseerde) toetsing heeft echter beperkingen. Door de krachtige sturing op schriftelijke gestandaardiseerde toetsing wordt het curriculum op de school in onder- en bovenbouw veel minder rijk aangeboden dan je zou mogen verwachten op basis van kerndoelen en eindtermen. Dit heeft een negatief effect op de motivatie van leerlingen voor het leren en belemmert de ontwikkeling van de kwaliteit van het schoolexamen: de nadruk op schriftelijke toetsen belemmert een kwalitatieve opbouw van praktische en academische (onderzoeks)vaardigheden.

Veel leerlingen ervaren steeds meer druk om hoge cijfers te behalen en zich te bewijzen via toetsen. Deze toets- en prestatiedruk heeft niet alleen invloed op hun prestaties, maar ook op het mentale welzijn. Meer dan de helft van de jongvolwassenen ervaart hun mentale gezondheid als matig of zelfs zeer slecht. De Jongerenmonitor 2023 toont aan dat 59% van de jongeren school beschouwen als een essentiële stressfactor. Deze stress is niet alleen te wijten aan cijfers en toetsen, maar ook aan de voortdurende beschikbaarheid van schoolzaken via digitale platforms en de hoge verwachtingen die jongeren aan zichzelf stellen.

De VO-raad definieert prestatiedruk als de druk die leerlingen ervaren om te voldoen aan verwachtingen, met name op het gebied van toetsresultaten en cijfers. Zij benadrukken dat een te hoge focus op cijfers kan leiden tot stress, angst en burn-out bij leerlingen. 56% van de jongeren geeft aan prestatiedruk te ervaren vanuit zichzelf of hun omgeving. Het is dan ook van belang dat scholen zorgen voor een gezonde leeromgeving die zowel de ontwikkeling van kennis als het welzijn van leerlingen ondersteunt, juist nu de druk zo extreem is toegenomen.

Bij formatief evalueren wordt toetsing in de eerste plaats ingezet als een onderdeel van het leerproces: leerlingen mogen fouten maken en krijgen feedback om hun leren te verbeteren. De ontwikkeling naar meer formatief evalueren is gestart vanuit een behoefte in het veld om leerlingen meer te betrekken bij hun eigen leerproces. Op veel scholen is deze beweging al enige tijd zichtbaar, waarbij het onderwerp vaak ook breder wordt getrokken naar een 'formatieve cultuur’. Voor scholen die (verder) aan de slag willen met formatief evalueren, is ondersteuning beschikbaar. Formatief evalueren is een bewezen manier om de druk die leerlingen vanuit school ervaren te verlagen.

Leerlingvolgsystemen worden op scholen ingezet om te monitoren hoe leerlingen zich ontwikkelen ten opzichte van zichzelf en in vergelijking met andere leerlingen van dezelfde leeftijd. Naast het leerlingvolgsysteem gebruiken scholen leerlingadministratiesystemenm, ook wel online schoolomgeving genoemd. In deze systemen worden bijvoorbeeld cijfers van leerlingen gedeeld en wordt het huiswerk opgegeven. Naast leerlingen hebben ook hun ouders toegang tot deze systemen.

De meningen over het gebruik van technologie om de ontwikkeling van leerlingen te volgen zijn verdeeld. Als de technologie wordt gebruikt in de vorm van een leerlingvolgsysteem, om de voortgang van leerlingen bij te houden en meer onderwijs om maat te kunnen geven, wordt dit meestal als positief ervaren. Over het online schoolsysteem waarin vooral gegevens, zoals cijfers en absentie, worden geregistreerd van leerlingen zijn er minder enthousiaste geluiden te horen. Veel leerlingen ervaren stress door het continue kunnen verwachten van cijfers. School wordt op deze manier 24/7. De VO-raad pleit van ook voor een doordacht beleid rondom het gebruik van deze administratiesystemen waarin het welzijn van de leerlingen voorop staat.