Onderwijstijd praktijkvoorbeeld Rijswijks Lyceum
Onderwijstijd
Onderwijstijd gaat over het minimale aantal lesuren dat leerlingen wettelijk moeten krijgen én over de tijdsinzet van leraren om dit mogelijk te maken. De VO-raad wil dat scholen de onderwijstijd zo kunnen inrichten dat leraren meer tijd krijgen om te werken aan verbetering en ontwikkeling van het onderwijs en leerlingen meer maatwerk kunnen krijgen. Leren en werken in het onderwijs wordt hiermee aantrekkelijker.
Overzicht: wat kan en mag al?
Scholen hebben momenteel al behoorlijk wat ruimte om binnen de verplichte onderwijstijd het onderwijsprogramma op hun eigen manier in te richten, en zo maatwerk voor leerlingen en/of meer ontwikkeltijd voor leraren mogelijk te maken. In de praktijk blijkt dit voor veel scholen echter nog een flinke puzzel. Om scholen te informeren en inspireren op dit vlak, heeft de VO-raad op een rij gezet wat momenteel moet, kan en mag binnen de wet.
Lees meer over de voorschriften en ruimte in de wet
In de Wet modernisering onderwijstijd is per onderwijssector (po, vo, mbo) vastgelegd hoeveel uren onderwijs leerlingen minimaal moeten krijgen. Scholen mogen niet minder les geven dan deze verplichte onderwijstijd. De verplichte onderwijstijd is voor het vo vastgelegd in urennormen. Deze urennormen gelden niet per leerjaar en per leerling, maar per opleiding. Er is geen gedetailleerde landelijke richtlijn die bepaalt wat scholen precies moeten of mogen binnen de urennorm. Scholen hebben daardoor veel vrijheid om het onderwijsprogramma op hun eigen manier in te richten. Daarmee kunnen zij maatwerk voor leerlingen mogelijk maken en mogelijk ook meer ontwikkeltijd voor leraren vrij maken.
Er zijn drie voorwaarden waaraan voldaan moet worden:
- Leerlingen krijgen minimaal 189 dagen per jaar onderwijs.
- Een activiteit moet voldoen aan drie voorwaarden om wettelijk gezien te worden als een onderwijsactiviteit:
- bewust gepland en verzorgd onder verantwoordelijkheid van de school;
- uitgevoerd onder de pedagogisch-didactische verantwoordelijkheid van een leraar of een ander die hier op grond van de wet mee belast mag worden;
- de medezeggenschap moet er vooraf mee hebben ingestemd. - Het programma moet voldoen aan de wettelijke urennorm, die inhoudt dat leerlingen per opleiding onderwijs moeten kunnen volgen gedurende:
- 3700 uur voor het vmbo (4 jaar)
- 4700 uur voor de havo (5 jaar)
- 5700 uur voor het vwo (6 jaar)
Ruimte voor eigen keuzes
Veel scholen hebben in de afgelopen jaren eigen keuzes gemaakt in de invulling van de onderwijstijd. Een school kan keuzes maken over bijvoorbeeld:
- het aantal (les)uren per schoolvak (behalve voor lichamelijk opvoeding);
- het aantal (les)uren per leerjaar;
- hoe lang een les/onderwijsactiviteit duurt;
- hoe de roosters eruitzien;
- of alle lessen/onderwijsactiviteiten voor alle leerlingen verplicht zijn;
- wanneer de herfst- en voorjaarsvakantie is;
- wanneer roostervrije dagen worden ingepland (maximaal 12 per jaar, waarvan maximaal 6 rondom de zomervakantie).
Scholen kunnen de onderwijstijd invullen met ‘reguliere’ lessen maar bijvoorbeeld ook:
- voor stages of projecten bij bedrijven of maatschappelijke organisaties;
- om colleges of vakken te volgen aan een universiteit;
- voor afstandsonderwijs of onderwijsleerpleinen.
Daarnaast is het ook mogelijk om:
- Voor iedere leerling af te wijken van de urennorm als dat in het belang van de leerling is;
- Onderwijsactiviteiten aan te bieden aan een deel van de leerlingen;
In het belang van de individuele leerling mag een school van de wettelijke urennorm afwijken; naar boven maar ook naar beneden. Zo hebben scholen de ruimte en flexibiliteit om het onderwijs anders in te richten of om een aangepast programma aan te bieden aan afhankelijk van de behoeften van (groepen of individuele) leerlingen.
De school kan op verschillende manieren maatwerk bieden, zoals:
- Sommige leerlingen meer of minder lesuren in een vak laten volgen;
- Een vak op hoger niveau laten volgen en afsluiten;
- Een extra vak (of extra vakken) laten volgen;
- Sommige leerlingen sneller door het onderwijsprogramma leiden (vwo);
- Een plusdocument of vermelding cum laude geven.
Zie voor meer informatie ook:
Pilot Onderwijstijd
In een tweejarige pilot krijgen ruim 100 scholen de ruimte om de onderwijstijd binnen de wettelijke kaders anders in te richten en meer tijd vrij te maken voor lesvoorbereiding en/of ontwikkeltijd voor leraren.. De pilot - een initiatief van het ministerie van OCW, de onderwijsbonden en de VO-raad - moet uitwijzen of een herziene balans scholen meer ruimte biedt om te werken aan de kwaliteit van lessen en de aantrekkelijkheid van het lerarenberoep, zonder dat dit ten koste gaat van de kwaliteit van het onderwijs.
Binnen de vastgestelde regels voor de onderwijstijd van leerlingen is er speelruimte om andere keuzes te maken in de hoeveelheid, verdeling en de vorm van de onderwijstijd. De scholen kijken naar wat er binnen de eigen context het beste werkt. Er zijn scholen die bijvoorbeeld ruimte maken in het curriculum, door meer vanuit (vakoverstijgende) leerdoelen te werken in plaats vanuit methodes, of bijvoorbeeld meer samenwerken met andere professionals of organisaties uit de omgeving. Ook zien scholen kansen om vakoverstijgende lessen aan te bieden en lesuren flexibeler in te richten door meer maatwerk te leveren.
Iedere school vormt een projectgroep met leraren, onderwijsondersteuners en schoolleiders. Deze teams werken aan de plannen en zullen doorlopend evalueren en geleerde lessen omzetten in verbeteringen. Zij zorgen er ook voor dat leerlingen en ouders goed betrokken worden. Deelnemende scholen vormen samen een leernetwerk.
klik op de afbeelding voor de infographic
Ontwikkeltijd leraren
Ontwikkeltijd is tijd waarin leraren structureel ruimte krijgen om zich te verbeteren, verbreden, verdiepen en gezamenlijk vorm te geven aan onderwijsvernieuwing en onderwijsontwikkeling.
Ontwikkeltijd is een instrument om onderwijsontwikkeling te bevorderen en werkdruk te verlagen. Om te zorgen voor ontwikkeltijd is in de CAO VO 2018/2019 afgesproken dat indien op een school de maximale lestaak van leraren per jaar 750 uur of meer is, deze met 30 klokuren wordt verminderd. Deze klokuren worden verhoogd met de opslagfactor zodat daarmee in totaal 50 uur vrijkomt (CAO VO 2022/2023).
Ruimte voor ontwikkeltijd kan op verschillende manieren tot stand komen. Een mogelijkheid is om de onderwijstijd (voor leraren) te verminderen. Hierdoor komen er uren vrij die kunnen worden ingezet voor ontwikkeltijd. Een andere optie is om het onderwijs anders te organiseren waardoor er ruimte voor ontwikkeltijd ontstaat.
In de praktijk blijkt het voor veel scholen een uitdaging te zijn om ontwikkeltijd effectief in te zetten. De ruimte vinden om leraren vrij te spelen is vaak een puzzel en botst met de onderwijstijd van leerlingen en overige taken die leraren hebben. Ook de manier waarop de vrijgekomen tijd wordt ingevuld verschilt per school en blijkt niet overal naar tevredenheid te werken. Dit heeft mogelijk deels te maken met de vraag: waarom zet ik ontwikkeltijd in? En: Wat is het doel van ontwikkeltijd?
Gesprekken met schoolleiders en leraren in combinatie met onderzoek, voorbeelden op internationaal niveau en andere sectoren leveren een aantal aandachtspunten op die bijdragen aan een effectieve invulling van ontwikkeltijd. Meer hierover lees je in de Verkenning van Ontwikkeltijd die werd uitgevoerd door de VO-raad.
De belangrijkste punten die naar voren kwamen uit de verkenning waar de VO-raad de komende tijd aandacht voor heeft zijn:
- Het gesprek over ontwikkeltijd tussen de schoolleider en de leraar moet beter worden gevoerd en gefaciliteerd. Er is duidelijkheid nodig over het doel, invulling en effectiviteit om dit gesprek goed te kunnen voeren.
- Er moet naast de kaders die er bestaan een heldere definitie komen van wat ontwikkeltijd eigenlijk inhoudt. Dit kan dan fungeren als basis waarop scholen kunnen voortbouwen en dit vergemakkelijkt het gesprek.
- Uit onderzoek en (internationale) praktijkvoorbeelden blijkt dat gezamenlijke ontwikkeltijd het meest effectief is. Een gezamenlijke invulling van ontwikkeltijd zou in eerste instantie de insteek moeten zijn.
- Er moet voldoende ruimte zijn voor de autonomie en keuzevrijheid van de leraar bij de invulling en inrichting van ontwikkeltijd.
- Ontwikkeltijd en onderwijstijd zijn nauw met elkaar verbonden. De wisselwerking tussen deze twee thema’s moet worden benadrukt en duidelijk op de agenda staan bij gesprekken en ontwikkelingen rondom beide thema’s.
Inspiratie uit de praktijk
Lees ook hoe andere scholen binnen de huidige wetgeving rond onderwijstijd ruimte vinden voor maatwerk voor leerlingen en ontwikkeltijd voor docenten. Veel scholen doen dit door anders te organiseren.
Minder les en toch versnellen: het kan op het Tabor College d’Ampte
Het Tabor College d’Ampte biedt twee technische opleidingen met een doorlopende leerroute naar het mbo. Op het rooster staan minder uren voor biologie en wiskunde, en het vak drama ontbreekt.…
Meer efficiëntie in onderwijstijd
In leerjaar 1 van het nieuwe Metropolis Lyceum geven leraren in teams vakoverstijgend les en bouwen ze het lesprogramma vanuit de leerdoelen op. Ze geven les in negen blokken van…
Onderwijstijd verminderen: “Laat de keuze aan de vaksecties”
Drie jaar geleden stond het Keizer Karel College in Amstelveen voor een pittige opgave: er was sprake van een onvoorziene financiële tegenslag, de lessentabel was overvol en de school had…
Minder kwantiteit, meer kwaliteit
Minder onderwijstijd kan meer ontwikkeltijd voor leraren opleveren. Dat biedt ruimte om samen te werken aan betere onderwijskwaliteit. Maar dat gaat niet vanzelf. Lector Marco Snoek en rector Marcel van…
“De meerwaarde van een vaste ontwikkelmiddag is dat leraren elkaar weten te vinden”
Op het Coornhert Lyceum zijn alle leraren elke dinsdagmiddag vrijgeroosterd om met onderwijsontwikkeling bezig te zijn. De schoolleiding faciliteert Maaktijd, Inspiratietijd, Reflectietijd en Afstemtijd (MIRA) om de kwaliteit van de…
Download onderstaande voorbeelden die we via andere kanalen publiceerden:
Podcastreeks en rapport rond reduceren onderwijstijd
In de podcastserie ‘Minder uren, betere lessen?’ van de HvA gaan experts en betrokkenen in gesprek over de vraag of het reduceren van het aantal lesuren kan bijdragen aan beter onderwijs. Vanuit de praktijk en onderzoek worden mogelijkheden en uitdagingen rond het verminderen van lesuren verkend.
Er is ook een eindrapport van de podcastreeks beschikbaar, waarin de opbrengst van de gesprekken wordt samengevat en concrete aanbevelingen worden gedaan om meer ontwikkeltijd voor leraren vrij te maken, onder meer door te kijken naar onderwijstijd.